Sisindiran
Upami ditingali
tina panalungtikan,
sisindiran tos aya ti zaman Langgalarang,
Banyakcatra, jeung Siliwangi.
Sisindiran téh asalna
tina kecap sindir, anu ngandung harti omongan atawa caritaan anu dibalibirkeun,
henteu togmol. Luyu jeung éta, dina sastra Sunda anu disebut
sisindiran téh nyaéta karya sastra nu ngagunakeun rakitan basa kalawan
dibalibirkeun. Dina sisindiran, eusi atawa maksud anu dikedalkeun téh dibungkus
ku cangkangna. Wangunan sisindiran téh kauger ku purwakanti, jumlah engang dina
unggal padalisan, jeung jumlah padalisan dina unggal padana. Ku kituna,
sisindiran téh kaasup kana wangun ugeran (puisi).
Upama ditilik tina wangun jeung cara
ngébréhkeunana, sisindiran dibagi jadi tilu golongan nyaéta:
(1) rarakitan;
(2) paparikan,
(3) wawangsalan.
(1)
silihasih;
(2) piwuruk
(3)
sésébréd.
Conto
sisindiran:
Aya roda na
tanjakan,
katinggang
ku pangpung jengkol.
Aya ronda
gogoakan,
katinggang
ku hulu kohkol.
aya listrik
di masigit,
caangna
kamana-mana.
aya istri
jangkung alit,
cangkengna
kamana-mana
1. Paparikan téh nyaéta wangun sisindiran. Kecap paparikan asalna tina kecap
”parék” anu hartina ”deukeut”. Paparikan diwangun ku cangkang jeung eusi, anu
padeukeut sorana, sarta murwakanti laraswekas dina unggal padalisanna. Ari jumlah padalisan dina sapadana, kudu jengkep: dua,
opat, genep, dalapan, jst. Satengahna tina jumlah padalisan téh cangkangna,
satengahna deui eusi. Ari réana engang dina unggal padalisan umumna dalapan
engang.
Contona
paparikan:
Boboko
ragrag di imah,
Ninggang
kana pileuiteun
Mun bogoh
montong ka sémah
Ari anggang
sok leungiteun.
Paparikan di luhur diwangun ku opat padalisan; dua
cangkang, dua eusi. Padalisan kahiji dina cangkang, padeukeut sorana sarta
murwakanti tungtungna jeung padalisan kahiji dina eusi. Padalisan kadua dina
cangkang padeukeut sorana sarta murwakanti tungtungna jeung padalian kadua dina
eusi.
Upama nilik kana eusina, paparikan bisa
dipasing-pasing jadi: paparikan silihasih, paparikan piwuruk, jeung paparikan
sésébréd.
A. Paparikan
Silih Asih, nyaéta paparikan nu eusina ngeunaan silihasih, cinta,
atawa birahi.Contona:
Meuncit meri
dina rakit,
boboko wadah
bakatul.
Lain nyeri
ku panyakit,
kabogoh direbut
batur.
hiji
deui :
lain Bangban
lain Pacing,
lain kananga
kuduna.
lain babad
lain tanding,
lain kadinya
kuduna.
B. Paparikan
Piwuruk, nyaéta paparikan nu eusina piwuruk atawa naséhat.
Contona:
Ka kulah
nyiar kapiting,
ngocok endog
bobodasna.
Ulah sok
liar ti peuting,
osok loba
gogodana.
C. Paparikan
Sésébréd, nyaéta paparikan anu eusina banyol, lulucon, jeung
cawad (kritik). Contona:
Daun hiris
dibeungkeutan,
dibawa ka
juru leuit.
Anu geulis
ngadeukeutan,
hayangeun
dibéré duit.
Sapanjang
jalan Cirebon,
jalan butut
diaspalan.
Sapanjang
dijajah Nipon,
baju butut
tatambalan.
2. Rarakitan téh nyaéta
salasahiji wanda sisindiran anu diwangun ku cangkang jeung
eusi. Éta cangkang jeung eusi téh pada papak di puhuna (mindoan kawit). Salian
ti éta, antara cangkang jeung eusi téh kudu sasora sarta murwakanti engang
panungtungna dina unggal padalisan (laraswekas). Tapi laraswekas dina sisindiran mah, aya kalana laraswekas anu
kaselang heula, siga pacorok. Ari jumlah engangna dina unggal padalisan aya
dalapan engang. Jumlah padalisan dina sapadana mangrupa bilangan jangkep;
satengahna cangkang jeung satengahna deui eusi. Kiwari anu populér téh anu
sapadana diwangun ku opat padalisan: dua cangkang jeung dua eusi. Contona:
Mihapé sisir
jeung minyak,
kadé
kaancloman leungeun.
Mihapé pikir
jeung niat,
kadé
kaangsonan deungeun.
Ditilik tina eusina, rarakitan téh bisa digolongkeun
kana tilu golongan, nyaéta rarakitan silihasih, rarakitan piwuruk jeung
rarakitan sésébréd.
A. Rarakitan silihasih, nyaéta anu
eusina ngeunaan silihasih, cinta, atawa birahi; contona:
Sapanjang jalan
Soréang,
moal weléh
diaspalan.
Sapanjang
tacan kasorang,
moal weléh
diakalan.
B. Rarakitan piwuruk, nyaéta
rarakitan anu eusina piwuruk atawa naséhat; contona:
Sing getol
nginum jamu,
nu guna
nguatkeun urat.
Sing getol
neangan élmu,
nu guna
dunya ahérat.
C. Rarakitan sésébréd, nyaéta
rarakitan anu eusina banyol, lulucon, atawa cawad (kritik); contona:
Rarasaan
ngala mayang,
teu nyaho
cangkeuteuk leuweung.
Rarasaan
konéng umyang,
teu nyaho
cakeutreuk hideung.
3. Wawangsalan téh nyaéta sisindiran anu diwangun ku cangkang jeung
eusi. Dina sindir diwangun deui ku cangkang jeung wangsal. Anu dijieun
wangsalna téh tara ditétélakeun, tapi kudu ditéangan tina bagian eusi. Wangsal
téh sok murwakanti jeung salah sahiji kecap anu aya dina bagian eusi téa. Nilik
kana wangunna, wawangsalan téh diwangun ku dua padalisan: sapadalisan sindir,
sapadalisan deui eusi. Jumlah engang dina unggal padalisan nyaéta dalapan
engang. Umumna eusi wawangsalan téh ngeunaan silihasih, cinta atawa birahi.
Contona:
Belut sisit
saba darat,
Kapiraray
siang wengi.
(Maksudna:
oray)
Jukut
jangkung pipir gunung,
Hate abdi
panas peurih.
(Maksudna
eurih)
