Sisindiran

Sisindiran
 

Upami ditingali tina panalungtikan, sisindiran tos aya ti zaman Langgalarang, Banyakcatra, jeung Siliwangi.

Sisindiran téh asalna tina kecap sindir, anu ngandung harti omongan atawa caritaan anu dibalibirkeun, henteu togmol. Luyu jeung éta, dina sastra Sunda anu disebut sisindiran téh nyaéta karya sastra nu ngagunakeun rakitan basa kalawan dibalibirkeun. Dina sisindiran, eusi atawa maksud anu dikedalkeun téh dibungkus ku cangkangna. Wangunan sisindiran téh kauger ku purwakanti, jumlah engang dina unggal padalisan, jeung jumlah padalisan dina unggal padana. Ku kituna, sisindiran téh kaasup kana wangun ugeran (puisi).

Upama ditilik tina wangun jeung cara ngébréhkeunana, sisindiran dibagi jadi tilu golongan nyaéta:

(1) rarakitan;

(2) paparikan,

(3) wawangsalan.

Ditilik tina eusina, rarakitan jeung paparikan bisa dipasing-pasing jadi tilu golongan, nyaéta:

(1) silihasih;

(2) piwuruk

(3) sésébréd.

Conto sisindiran:

Aya roda na tanjakan,

katinggang ku pangpung jengkol.

Aya ronda gogoakan,

katinggang ku hulu kohkol.

aya listrik di masigit,

caangna kamana-mana.

aya istri jangkung alit,

cangkengna kamana-mana

1.      Paparikan téh nyaéta wangun sisindiran. Kecap paparikan asalna tina kecap ”parék” anu hartina ”deukeut”. Paparikan diwangun ku cangkang jeung eusi, anu padeukeut sorana, sarta murwakanti laraswekas dina unggal padalisanna. Ari jumlah padalisan dina sapadana, kudu jengkep: dua, opat, genep, dalapan, jst. Satengahna tina jumlah padalisan téh cangkangna, satengahna deui eusi. Ari réana engang dina unggal padalisan umumna dalapan engang.

Contona paparikan:

Boboko ragrag di imah,

Ninggang kana pileuiteun

Mun bogoh montong ka sémah

Ari anggang sok leungiteun.

Paparikan di luhur diwangun ku opat padalisan; dua cangkang, dua eusi. Padalisan kahiji dina cangkang, padeukeut sorana sarta murwakanti tungtungna jeung padalisan kahiji dina eusi. Padalisan kadua dina cangkang padeukeut sorana sarta murwakanti tungtungna jeung padalian kadua dina eusi.

Upama nilik kana eusina, paparikan bisa dipasing-pasing jadi: paparikan silihasih, paparikan piwuruk, jeung paparikan sésébréd.

A. Paparikan Silih Asih, nyaéta paparikan nu eusina ngeunaan silihasih, cinta, atawa birahi.Contona:

Meuncit meri dina rakit,

boboko wadah bakatul.

Lain nyeri ku panyakit,

kabogoh direbut batur.

hiji deui :

lain Bangban lain Pacing,

lain kananga kuduna.

lain babad lain tanding,

lain kadinya kuduna.

B. Paparikan Piwuruk, nyaéta paparikan nu eusina piwuruk atawa naséhat.

Contona:

Ka kulah nyiar kapiting,

ngocok endog bobodasna.

Ulah sok liar ti peuting,

osok loba gogodana.

C. Paparikan Sésébréd, nyaéta paparikan anu eusina banyol, lulucon, jeung cawad (kritik). Contona:

Daun hiris dibeungkeutan,

dibawa ka juru leuit.

Anu geulis ngadeukeutan,

hayangeun dibéré duit.

Sapanjang jalan Cirebon,

jalan butut diaspalan.

Sapanjang dijajah Nipon,

baju butut tatambalan.

2.      Rarakitan téh nyaéta salasahiji wanda sisindiran anu diwangun ku cangkang jeung eusi. Éta cangkang jeung eusi téh pada papak di puhuna (mindoan kawit). Salian ti éta, antara cangkang jeung eusi téh kudu sasora sarta murwakanti engang panungtungna dina unggal padalisan (laraswekas). Tapi laraswekas dina sisindiran mah, aya kalana laraswekas anu kaselang heula, siga pacorok. Ari jumlah engangna dina unggal padalisan aya dalapan engang. Jumlah padalisan dina sapadana mangrupa bilangan jangkep; satengahna cangkang jeung satengahna deui eusi. Kiwari anu populér téh anu sapadana diwangun ku opat padalisan: dua cangkang jeung dua eusi. Contona:

Mihapé sisir jeung minyak,

kadé kaancloman leungeun.

Mihapé pikir jeung niat,

kadé kaangsonan deungeun.

Ditilik tina eusina, rarakitan téh bisa digolongkeun kana tilu golongan, nyaéta rarakitan silihasih, rarakitan piwuruk jeung rarakitan sésébréd.

A.    Rarakitan silihasih, nyaéta anu eusina ngeunaan silihasih, cinta, atawa birahi; contona:

Sapanjang jalan Soréang,

moal weléh diaspalan.

Sapanjang tacan kasorang,

moal weléh diakalan.

B.     Rarakitan piwuruk, nyaéta rarakitan anu eusina piwuruk atawa naséhat; contona:

Sing getol nginum jamu,

nu guna nguatkeun urat.

Sing getol neangan élmu,

nu guna dunya ahérat.

C.     Rarakitan sésébréd, nyaéta rarakitan anu eusina banyol, lulucon, atawa cawad (kritik); contona:

Rarasaan ngala mayang,

teu nyaho cangkeuteuk leuweung.

Rarasaan konéng umyang,

teu nyaho cakeutreuk hideung.

3.      Wawangsalan téh nyaéta sisindiran anu diwangun ku cangkang jeung eusi. Dina sindir diwangun deui ku cangkang jeung wangsal. Anu dijieun wangsalna téh tara ditétélakeun, tapi kudu ditéangan tina bagian eusi. Wangsal téh sok murwakanti jeung salah sahiji kecap anu aya dina bagian eusi téa. Nilik kana wangunna, wawangsalan téh diwangun ku dua padalisan: sapadalisan sindir, sapadalisan deui eusi. Jumlah engang dina unggal padalisan nyaéta dalapan engang. Umumna eusi wawangsalan téh ngeunaan silihasih, cinta atawa birahi. Contona:

Belut sisit saba darat,

Kapiraray siang wengi.

(Maksudna: oray)

Jukut jangkung pipir gunung,

Hate abdi panas peurih.

(Maksudna eurih)